Testu, musika, hots zein soinu batek, interpretazioa baldintza dezake

Jatorrizko testua: BAKARDADEAREN ELDARNIOAN (I)

"Berak bazekien handik landa ez zituela bi txanpon zoragarri haiek gehiago ikusiko, ez zuela gorputz bihurgunetsu haren goritasuna bere esku loratuetan gehiago sentituko, ez zutela inoiz jada hitz melodiatsu goxoek gehiago goiz-alba zetorrenean iratzarriko. Eta pentsatu zuen, bere buruari atzipe egin nahian bailebil, laster ohituko zela maitearen presentzia ezaren oinazera, bakardadearen isiltasun ilunera. Era berean pentsatu zuen, bere buruari iruzur eginez jarraituz, aurki zituela ahantziak irribarre amaigabe, begirada galdu eta ibilera erritmiko haiek. Baina lehen gau bakartian katu beltz orojakileen auhenak izan zituen adiskide soil bezain tristeak, eta orduantxe konturatu zen, izuaren izuz, bere behatzen ferekak gorputz baten faltan aurkitzen zirela, bere hitz-jarioaren oihartzunak ez zuela bere belarri-xilio zatartuetan baizik durundirik; eta begietako itoginak agortzen ez zitzaizkion goiz-ñabar batean eguzki ihintzatuak sugarren bete zuen bere logelaren osotasuna. Hantxe kixkali ziren, bakardaderik infinituenean, maiteminduaren azken oroimen eta negar malutak."

Beti bezala testu batek interpretazio desberdinak izan ditzake. Irakurketa bakoitzak gauza desberdinak iradoki ditzake irakurlearentzat, hitz bakoitzak esanahi desberdinak baldintzatuz. Hona hemen nire interpretazioa.

Irudiak interpretazioa baldintza dezake

Testua eta irudia lotzerako orduan hau izan da nire aukeraketa eta interpretazio librea. Honetan hitz batzuk izan dira gakoak. Koadroan gizon eta emakume bat ikusten ditugu. Euren harremana ona ez dela dirudi. Ez daude elkarri begira. Maiteminduta egon ziren, jada sentimendu horiek ez dira existitzen ("Kixkali" egin dira testuan dioen bezala). Atzean ikusten dugu emakumearen gorputz bihurgunetsua. Nahiz eta espazio fisiko bera konpartitu, gure bi pertsonaiak bakarrik daude. Eguzkiak argiz betetzen du iluntasunean murgildutako logela.

Gizona pentsatzen dabil, iragan zoriontsu bat gogoratzen agian. Hau izan da haien harremanaren azken eguna. Maitasuna desagertu egin da. Gizonaren ihesbide bakarra "maiteminduaren azken oroimenak" gordetzea izango da, bakardadean.

Musikak esanahia baldintza dezake

Zalantzak izan ditut musika aukeratzerako orduan, koadro eta testua behin uztartuta. Musika aukeratzean bi eszena “tipo” burura etortzen zaizkidalako. Lehenengo aukera musika instrumental dramatiko bat jartzearena da, Beethoven-en ‘Moonlight sonata’ adibidez. Musika hau tristura iradokitzen du, tonu baxuak erabiltzen ditu, geldoa da. Gizonak, emakumea uztearen erabakia hartu du. Erabaki zaila. Abesti hau gizonak benetan hartu nahi ez zuen erabaki baten dramatismoa adieraz dezake. Instrumentala izanik, testua, ahotsa, off-ean jarriko nuke. Gizon baten off ahotsa. Musika eta ahozko testua uztartuz.

Aldiz, bigarren aukera abesti bat jartzearena da, eta honek garrantzi narratibo eta dramatikoa izatea. Jacques Brel frantsesaren ‘Ne me quitte pas’ (‘Ez nazazu utzi’) abestia zehazki. Abesti hau erromantikoa da, erregu bat da. Gizon batek bere emakumeari ez uzteko eskatzen dio. Bigarren aukera bat eskatzen dio. Promesak egiten dizkio, bere iragan zoriontsua gogoratzen dio. Testuak iradoki dezakeen antzera. Testuan gizonak emakumea utzi egin du. Esan bezala, maitasuna desagertu egin zela pentsatzen zuelako. Bere gelan bakarrik dagoen arte, bakardadean iragan horren falta duela ohartzen delako ("Baina lehen gau bakartian katu beltz orojakileen auhenak izan zituen adiskide soil bezain tristeak, eta orduantxe konturatu zen, izuaren izuz, bere behatzen ferekak gorputz baten faltan aurkitzen zirela"). Batek daki, bigarren aukera batentzako lekurik egongo den. Jacques Brel-en  abestiaren letrak zera dio…

“Ne me quitte pas. Il faut oublier, tout peut s’oublier, qui s’enfuit déjà, oublier le temps, des malentendus, et le temps perdu, a savoir comment, oublier ces heures, qui tuaient  parfois, a coups de pour quoi, le coeur du bonheur. N eme quitte pas (…)

“Ez nazazu utzi. Ahaztu beharra dago. Dena ahaztu daiteke. Jada alde egin duena. Ez ulertze garaiak. Denbora galdua. Argitzeko. Ordu horiek ahaztu, batzuetan hiltzen zuten ordu horiek, zergatien kolpez, zoriontasunaren bihotzera”.

On a vu souvent, rejaillir le feu, de l’ancien volcan qu’on croyait trop vieux. Il est paraît-il, des terres brûlées, donnat plus de ble’ qu’un meilleur abril, et quand vient le soin, pour qu’un ciel flamboie, le rouge et le noir. Ne s’épousent-ils pas (…)”

“Askotan ikusi egin da, suaren berpiztea. Aintzinako sumendi batena, zaharregi zirudiena. Badira erretako lurrak, apiril on bat baino gari gehiago ematen dutenak. Eta gaua datorrenean, zeru bat sutan egon dadin, gorria eta beltza, ez al dute bat egiten?”

Komentatu genuen testuaren protagonistak, helduak edo adineko pertsonak zirela. Abestia 1959. urtekoa da. Jacques Brel berak bere bikotea utzi ondoren idatzitakoa. Letra esanguratsua du, eta eszenan presente egongo lirateke. Agian irrati batean igorrita. Abesti hau aukeratu dut testuaren egoera ondo adierazten duela pentsatzen dudalako. Aukeraketa honek aurrekoan ez bezala, ez du off ahotsaren beharra eskatzen. Abesti honekin gizonak egindako aukeraz damutu egin dela indartzen da.